De Vrijmetselarij als orde bestaat al enkele eeuwen, maar het hoe, waarom en wanneer van haar ontstaan is in nevelen gehuld. Wel is duidelijk dat de huidige speculatieve Vrijmetselarij geen voortzetting is van de Engelse operationele middeleeuwse bouwloges. Zij stamt niet af van de kathedralen-bouwers en ook niet van de Tempeliers.
Volgens de Engelse geschiedschrijving is de Vrijmetselarij in 1717 formeel gestart toen vier Londense Loges samen een overkoepelende ‘Grand Lodge’ oprichtten. De daaronder vallende loges vormden wat later werd genoemd de ‘Moderns’. Echter, in Schotland bestond een vergelijkbare speculatieve Vrijmetselarij toen al ruim 100 jaar. Deze loges werden later de ‘Anteints’ genoemd. In de loop van de 19e eeuw zijn beide stromingen versmolten onder de ‘United Grand Lodge of England’.
Belangrijker dan het hoe en wanneer van het ontstaan van de Vrijmetselarij is het waarom van dat ontstaan. Volgens wat wel is genoemd de stichtingsakte van de Vrijmetselarij, de ‘Constitutions’, is de Vrijmetselarij bedoeld om mensen in ware vriendschap tot elkaar te brengen, die anders altijd van elkaar gescheiden hadden moeten blijven.
Het gewicht daarvan wordt duidelijk wanneer deze zin wordt geplaatst in de tijd waarin zij is geschreven. Engeland was volledig in de greep van elkaar uitsluitende partijen: Jakobijnen versus koningsgezinden, de RK-kerk versus de Anglicaanse kerk, de Anglicanen versus de Presbyterianen, de strijd tussen de kerken en de ontluikende wetenschap, die de christelijke god niet als oorzaak van alles wilden zien, en binnen die wetenschappers de strijd tussen voor- en tegenstanders van welk godsbegrip dan ook. Een gevaarlijke tijd waarin men noodgedwongen heel voorzichtig moest zijn met wie men waarover sprak.
De oprichters van de Londense Vrijmetselarij beoogden waarschijnlijk een soort vrijplaats te creëren waar men op voet van gelijkheid en in volledig onderling vertrouwen met elkaar van gedachten kon wisselen over elk onderwerp zonder angst voor de eventuele gevolgen van het besprokene. Dit werd mogelijk door gebruik te maken van de structuur van de oude, operationele bouwloges. Dat waren reeds lang geaccepteerde gesloten verenigingen met eigen regels en rituelen, eigen symboliek, eigen herkenningstekens en wachtwoorden. Die van oudsher bestaande vorm bleef gehandhaafd, maar kreeg een volledig andere inhoud.
Het grote waarom en het geheim van de Vrijmetselarij is dus eigenlijk het met respect voor de ander beoefenen en bevorderen van vrijheid van denken, spreken en geloven. Toentertijd een grote en moeilijke opgave en dat is het nu nog steeds.
